Tehlikeli Bölgelerle İlgili Genel Bilgiler Ex-Proof Panoların Seçimi

Teknik bilgiler

Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Panoların Seçimi

Patlayıcı ortamlar potansiyel olarak bir patlama tehlikesinin bulunduğu bölgelerdir. Bu, alevlenebilir maddelerin tehlikeli miktarlarda bulunması sonucunda gaz buharı, duman, toz veya lifler gibi hava ile birleşerek potansiyel olarak patlayıcı karışımların oluşabileceği bir atmosferdir. Patlayıcı ortamlarla ilk olarak kömür maden ocaklarında karşılaşılmıştır. Grizulu maden ocakları, petrol, gaz , petrokimya, ilaç, gıda, denizcilik sektörü gibi patlayıcı ortam bulunan veya patlayıcı ortam riski taşıyan alanlarda elektrik malzeme ve ekipmanlarının seçimi büyük önem taşır.

Patlayıcı ortamlarda ekipmanların (bu ekipmanlara panolar da dahildir) çalıştırılması, ister zorunlu olsun, ister olmasın, genel olarak üçüncü bir tarafın belgelendirmesini gerektiren ekipmanlarla birlikte yüksek seviyede düzenlenmiştir. Ekipman seçiminde, ekipmanın kullanılacağı ülkenin mevzuatı, üçüncü taraftan alınan belgenin bu ülkede kabul edilip edilmeyeceğini dikkate almak gerekir.

Patlayıcı ortamın oluşmasını sağlayan üç etmen vardır. Bunlar oksijen (hava), yanıcı gaz, buhar veya toz ve pek tabiki ateşleme kaynağıdır. Bunlardan biri olmadığında patlama gerçekleşmez. Literatürde patlayıcı ortamın oluşmasını gösteren üçgene ‘Alev Üçgeni’ denir.

 

Patlayıcı ortamlarda kullanılacak ekipmanı (panolar da dahil olmak üzere) seçmeden önce, gaz gruplaması, bölge sınıflandırması ve sıcaklık sınıflandırması ile ilgili değerlendirmelerin yapılması gerekir.

Gaz Gruplaması

Avrupa’da tehlikeler aşağıdaki şekilde sınıflandırılır ve gruplanır:

    Grup I – Sadece madenlerde bulunanlar (yer altı grizu metanı)
    Grup II – Yüzey endüstrisinde ve “off-shore” tesislerde bulunanlar.
  • IIA - Tipik bütan
  • IIB - Tipik formaldehit
  • IIC - Tipik hidrojen ve asetilen

Bölge Sınıflandırması

Tehlikeli maddeleri tespit ettikten sonra, patlama riski ihtimalinin de göz önünde bulundurulması gerekir. Bu, uluslararası ve Avrupa standartlarındaki bölgelendirme metoduyla aşağıdaki şekilde basitleştirilmiştir:

 

Zone 0 – Patlayıcı atmosfer devamlı veya uzun süreli olarak mevcuttur

Zone 1 – Patlayıcı atmosferin oluşma ihtimali vardır

Zone 2 – Patlayıcı atmosferin bulunma ihtimali yoktur veya örneğin hatalı durumlarda kısa süreli olarak vardır.

Pratikte Patlayıcı Ortam sınıflamasını yaparken patlayıcı atmosferin ortamda bulunma süresi dikkate alınmaktadır.

    Zone 0 : 1000h/yıl
    Zone 1 : 10-100h/yıl
    Zone 2: yılda 10 saatten az

Sıcaklık Sınıflandırması

Cihazın sıcak yüzeyler açısından tehlikeli bir bölgedeki kullanıma uygunluğunu tespit etmek için cihaza, EN 50014 veya IEC 60079-0’daki belli şartlar altında azami yüzey sıcaklığına karşılık gelen bir sıcaklık oranı (T-rating) verilir. Sıcaklık oranı veya sıcaklık sınıfı (T-class) daha sonra Kendiliğinden Tutuşma Sıcaklığı veya sıcak yüzeylerden Anında Tutuşma ile kolayca kıyaslanabilir. Örneğin, T6=85C’tir ve bu cihazın en ağır şartlar altında kullanılırken erişebileceği en yüksek sıcaklıktır.

T-rating’ler aşağıda verilmiştir.

Sıcaklık Sınıfı

Maksimum Sıcaklık

T1

450ºC

T2

300ºC

T3

200ºC

T4

135ºC

T5

100ºC

T6

85ºC

 

ATEX STANDARTLARI VE ÜRÜN ETİKETLEME


1996 yılına kadar patlayıcı ortam ve bu ortamlarda kullanılacak ekipmanlarla ilgili olarak her Avrupa ülkesinin ayrı standartları olmasına rağmen 1 Temmuz 2003’ten itibaren ATEX Standartları Avrupa Birliği tarafından uygulanması zorunlu standart haline getirilmiştir.

ATEX Direktifi denilen 94/9/EEC, hem maden hem de diğer sanayileri kapsamakta ve Avrupa’da ilk defa tozlardan doğan mekanik tehlikeleri ve potansiyel olarak patlayıcı atmosferler için gerekli olan şartları sunmaktadır. Direktif, panolar ve koruyucu sistemler de dahil olmak üzere, patlayıcı ortamda kullanılacak olan ekipman tarafından karşılanması gereken emniyet şartlarını içermektedir.

TEMPA PANO tarafından Cortem UK firması lisansıyla imal edilen ve montajı TEMPA SİSTEM A.Ş. tarafından yapılan panoların etiketlemesi aşağıda gösterilmiştir.

Tempa/Cortem

a - İmalatçının adı ve adresi
b - Seri ve parça numarası
c - İmalat numarası ve üretim yılı
d - CE Markası
e - Patlamaya karşı koruyucu özelliği gösteren özel markalama
f - Sertifika numarası
g - Ekipman grubu ve kategorisi
h - Gaz Grubu ve T sınıfı
i - Ortam sıcaklığı
j Patlayıcı atmosferin tipi (Grup I ve ya Grup II),
G – Gaz, buhar D – Toz

Grup I – Sadece madenlerde bulunanlar (yer altı grizu metanı)

Grup II – Yüzey endüstrisinde ve “off-shore” tesislerde bulunanlar.

k - Diğer gerekli bilgiler

Patlayıcı Ortamalarda Kullanılan Elektrik Malzeme ve ya Ekipmanının Koruma Tipleri

Burada en sık karşımıza çıkan iki koruma tipi hakkında bilgi vermek istiyoruz.

EEx d (Zone 1,2) Flame Proof (Alev Sızmaz Koruma)
EEx e (Zone 1,2) Increased Safety (Arttırılmış Güvenlikli Koruma)
EEx d (Zone 1,2) Flame Proof (Alev Sızmaz Koruma)

EEx d tipi korumada devre kesici ya da yol verici gibi ark üreten elektrik malzemeleri basınca dayanıklı bir muhafaza içersine yerleştirilir. Bu uygulamada patlayıcı gaz, kapak ve flanş aralıklarından muhafazanın içine girer ve gazın muhafaza içinde patlamasına olanak sağlanır. Patlama esnasında çıkan alev kapak ve flanş aralarından dışarıya soğuyarak çıkar. Alevin izlediği bu yola ‘Alev Yolu’ (Flamepath) denir. Alev yolunu izleyen alev, soğuduğu için muhafaza dışındaki atmosferi ateşleyecek durumda olmaz.

 

EEx d tipi korumada pano içinde normal işletme şartlarında kullandığımız elektrik malzemelerini kullanabiliriz. Ancak kullanılacak kablo rakorları Exproof sertifikalı olmalıdır. Gene panonun ön kapağında kullanılacak olan sinyal lambaları, Butonlar, ölçü aletleri ve kollu mekanizmalar da Exproof sertifikalı malzemeler olmalıdır.

Döküm olan bu panolar, devre kesicili, transformatörlü devrelerde, motor kontrol ve sürücü uygulamalarında kullanılır.

EEx e (Zone 1,2) Increased Safety (Arttırılmış Güvenlikli Koruma)

EEx e tipi koruma, normal çalışma esnasında ark çıkarmayan bir koruma tipidir. Devre kesici, yol verici, gibi ark çıkaran malzemelerde uygulanmaz.Ağırlıklı olarak klemens uygulamalarında bu koruma tipi kullanılır.

İmalatı TEMPA PANO ve montajı TEMPA SİSTEM A.Ş. tarafından yapılan CTB Serisi Terminal Kutuları EEx e koruma tipinde Zone 1 ve Zone 2 için , IIC gaz grubu ve T5-T6 sıcaklık grubu için imal edilmektedir.

CTB Serisi Terminal Kutuları 316 L kalite paslanmaz çelikten imal edilmiş olup, koruma sınıfı IP 66’dır.

Burada önemli olan pano yüzey sıcaklığının ortamda patlama olasılığı olan gazı alevlendirecek sıcaklığa ulaşmasına engel olmaktır. Bu nedenle, CTB Serisi Klemens Kutularında kullanılacak klemens boyut ve miktarı hesaplanırken panonun yüzey ısınmasının belli değerler içinde kalması sağlanır.

Pano içinde kullanılan klemensler özel tip klemensler olup, ATEX uygunluk sertifikasına sahiptir. Montaj esnasında kullanılacak rakorlar ATEX sertifikalı olmalıdır.

Diğer önemli bir nokta da bu panoların montajının ancak sertifikalı imalatçılar tarafından yapılabilir olmasıdır.

20 standart boyut ve 1,2,3,4,5 kablo giriş plakası seçeneği ile müşteri ihtiyaçlarına cevap veren CTB serisi Cortem UK firması lisansı altında Tempa Pano Gebze fabrikasında imal edilmekte ve pano içi montajı ise Tempa Sistem A.Ş. tarafından yapılmaktadır.

CTB Serisi terminal kutuları ATEX standartlarına uygun olarak üretilmektedir. Ürünün Sira Test ve Sertifikasyon kuruluşundan alınan ATEX uygunluk sertifikası bulunmaktadır.

Tedarikçinizin ihtiyacınıza yönelik panoyu önerebilmesi için, panoyu hangi bölgede (Zone) kullanacağınızın, ortamda risk teşkil eden gazın cinsinin, hangi ekipman grubunu kullanacağınızın (EEx d tipi, EEx e tipi vs) bilgilerinin verilmesi gerekmektedir.